عکاسی با فرمت Raw

این روزها خیلی از دوربین‌های دیجیتالی، ازجمله دوربین‌های DSLR و دوربین‌های کامپکتِ درجه یک، به ما امکان ذخیره‌ی تصاویر به‌صورتِ فایل‌های raw یا JPEG را می‌دهند. فرمتِ JPEG، بیش از ۲۰ سال است که حضور دارد و تا الان برای ذخیره و اشتراک‌گذاریِ عکس‌های دیجیتالی، بیشتر از همه از این فرمت استفاده شده است. از طرف دیگر، فرمت raw خیلی وقت نیست که حضور دارد، ولی اگر فکر می‌کنید: «خب، حتما فرمت جدیدتر بهتره»، باید بدانید که به این سادگی‌ها هم که فکر می‌کنید نیست. درحالی‌که JPEG یک فرمتِ فایل با استاندارد تجاری است، شاید تعجب کنید که بدانید raw اصلاً یک فرمت فایل نیست؛ دست‌کم نه به معنی متداولش. شاید دقت کرده‌اید که «raw» را با حروف کوچک و «JPEG» را با حروف بزرگ می‌نویسم؛ برای این کارم دلیل دارم. درموردِ اکثر فرمت‌های فایل این‌طور است که حروف موجود در نامِ فرمت در‌ واقع مخفف یک چیزی است. در این مورد، اصطلاحِ «JPEG»، مخففِ Joint Photographic Experts Group است (نام سازمانِ سازنده‌ی این استاندارد). فرمت‌های دیگری هم وجود دارد از جمله «GIF» و «TIFF» که به‌ترتیب کوتاه شده‌ی Graphics Interchange Format (قالبِ مبادله‌ی گرافیک) و Tagged Image File Format هستند. ولی raw، مخففِ چیزی نیست. raw در واقع یک واژه‌ی عادی است و به این معنی است که این فایل دربردارنده‌ی اطلاعات تصویر خام است که وقتی دکمه‌ی شاتر را فشار دادید توسطِ سنسورِ دوربینتان ثبت شده.

این یعنی چه و چه فرقی با JPEG دارد؟ گرفتنِ عکس‌ها به‌صورت JPEG، مثلِ فرستادنِ یک نوار فیلم به یک لابراتوار عکس برای ظهور عکس است و در آخرِ کار، عکس‌تان همان تصویر ظاهر شده‌ای است که می‌بینید. وقتی با فرمتِ JPEG عکسبرداری می‌کنید، دوربینتان تبدیل به یک لابراتوار عکس می‌شود و تصویر مربوطه را طی یک سری مراحل پردازش می‌کند. این مراحل عبارتند از تنظیم بالانس سفیدی، تنظیم کنتراست و اشباعِ رنگ، اِعمال وضوح و در آخر فشرده‌ سازیِ تصویر برای کاهش اندازه‌ی فایل (پروسه‌ای که به آن «فشرده‌سازی کاهشی» می‌گویند چون باعث کاهش کیفیت تصویر می‌شود). بله، شما می‌توانید خودتان، عکستان را در فتوشاپ ویرایش و روتوش کنید، ولی تصویری را ویرایش می‌کنید که قبلاً پردازش شده و این پردازش با ایجاد تغییراتی روی پیکسل‌های آن انجام شده (و به خیلی از اطلاعاتِ اصلیِ تصویر آسیب زده). بهتر نبود اگر می‌توانستید تصویر را مستقیماً از سنسورِ دوربین بگیرید؟ قبل از اینکه لابراتوار کوچکِ دوربینتان دستش به آن برسد و برای خودش تصمیم بگیرد که عکس چه شکلی باشد.

این همان جایی است که raw وارد می‌شود. فایل raw مثل این است که نگاتیوِ اصلیِ فیلم را خودتان در یک اتاق تاریک ظاهر کنید و کنترل کامل و آزادی عمل بر روی نتیجه‌ی نهایی داشته باشید. در واقع به فایل‌های raw معمولاً  نگاتیو دیجیتالی می‌گویند و ما از برنامه‌ای مثلِ Adobe Camera Raw به عنوان یک اتاق تاریک دیجیتالی استفاده می‌کنیم تا فایل‌های raw را پردازش کنیم (خیلی‌ها اصطلاحات «raw» و «Camera Raw» را طوری به‌کار می‌برند که انگار یکی هستند، ولی «raw» مستقیما به نوع فایل اشاره دارد، و Camera Raw از امکانات مجموعه‌ی فتوشاپ Adobe است که می‌توانیم برای پردازش فایل‌های raw از آن استفاده کنیم). بیت به بیتِ اطلاعات تصویری که با سنسورِ دوربینتان گرفته‌اید، به‌صورتِ فایل raw یا خام ذخیره می‌شود، بدون اینکه کوچکترین پردازشی روی آن انجام شود. درواقع این فایل‌ها به حدی «خام» هستند که حتی نمی‌توانیم آن‌ها را مثل فایل‌های JPEG و انواع دیگرِ فایل روی کامپیوتر باز کنیم. این تصاویر را فقط می‌توان با برنامه‌ای مثل Camera Raw باز کرد و عکس‌ها را در آن به انتخاب خود پردازش کرد. در واقع قبل از اینکه آن‌ها را برای پردازش در فتوشاپ باز کنیم، یا به‌صورتِ JPEG یا هر نوع فایل متعارف دیگری ذخیره کنیم، اول آنها را در اپلیکیشن Camera Raw باز می‌کنیم و بعد عملیات پردازش را رویشان انجام می‌دهیم.

مزیت اصلیِ گرفتن تصاویر به‌صورت فایل‌های raw (خام) در مقابلِ فایل‌های JPEG، این است که برای ویرایش تصویر، اطلاعات بیشتری از آن در اختیار داریم؛ اطلاعاتی مثلِ محدوده‌ی دینامیکیِ فوق‌العاده وسیع‌تر (تعداد سطوح روشنایی در تصویر) و فضای رنگی بزرگ‌تر. این یعنی نسبت به تصاویر JPEG می‌‌توانیم کارهای بیشتری روی این تصاویر انجام دهیم. در فایل‌های raw می‌توانیم جزئیات پنهانِ موجود در تاریک‌ترین سایه‌ها و درخشان‌ترین نقاط را بیرون بکشیم و استفاده کنیم. جزئیات که اغلب در فرآیند تبدیل به JPEG در دوربین از بین می‌روند.

برای نشان دادنِ منظورم به شما، بیایید برایتان مثالی بزنم. در این مثال می‌بینیم که چطور می‌شود فقط از‌ طریق کار کردن با فایل‌های raw به‌جای فایل‌های JPEG، به نتایج بهتری در تصاویرمان برسیم. در اینجا من با استفاده از نرم‌افزارِ Adobe Bridge به فولدری روی دسکتاپم رفتم که دو تصویر در آن قرار داشت. در نگاه اول فقط با دیدن بندانگشتی‌ها (tumbnails)، به نظر می‌رسد که هر دو تصویر مثل هم هستند؛ در حالی که یک تفاوت اساسی با هم دارند. نسخه‌ی سمت چپ، یک فایل raw (خام) است و نسخه‌ی سمت راست، یک فایلِ JPEG. فایل خام، یک پسوندِ «.CR۲» در آخرِ نامش دارد که پسوند فایل raw در دوربین کنون (Canon) است (سازندگان دوربین‌های دیگر، از پسوندهای متفاوتی برای فایل‌های raw استفاده می‌کنند)؛ از طرف دیگر فایل JPEG، یک پسوند شناخته‌شده به‌صورتِ «.jpeg» دارد:

یک نسخه‌ی raw در سمت چپ و یک نسخه‌ی JPEG در سمت راست از یک عکسِ مشابه

انتخاب فایل raw در Adobe Bridge

با انتخاب فایل خام، وقتی به متادیتا (فراداده) در پنل Metadata در ستونِ سمت راستِ Bridge نگاه کنیم، می‌بینیم که ابعاد پیکسلیِ این تصویر ۳۷۴۴×۵۶۱۶ است و اندازه‌ی فایل، ۲۶.۸۴MB بوده که خیلی بزرگ است. شاید این عدد در برابر اندازه‌ی فایل دیسکِ Blu-ray که ۵۰GB است «خیلی بزرگ» به نظر نرسد، ولی در مقابل فایل JPEG که الان به آن می‌رسیم خیلی بزرگ است:

پنلِ Metadata، در میان خصوصیات دیگر، نشان‌دهنده‌ی اندازه‌ی تصویر

بعد، روی نسخه‌ی JPEG تصویر کلیک کرده و آن ‌را انتخاب می‌کنم:

انتخاب فایلِ JPEG.

این بار هم پنل Metadata در برنامه‌ی Bridge اطلاعاتِ مشابهی را به ما نشان می‌دهد، ولی این دفعه برای فایل JPEG می‌بینیم که اگرچه این نسخه از عکس ابعاد پیکسلیِ مشابهی با فایل raw دارد (۳۷۴۴×۵۶۱۶)، ولی اندازه‌ی نسخه‌ی JPEG روی دیسک فقط ۲.۸۸MB است، یعنی تقریباً یک‌دهم اندازه‌ی فایل raw:

ورژنِ JPEG، از لحاظ پیکسلی، با فایل raw، یک اندازه است ولی در هارد درایو، فضای زیادی را اشغال می‌کند.

البته، اندازه‌ی فایل تصویر شما ممکن است فرق کند و بستگی به مقدار مگاپیکسلِ (MP) دوربینتان دارد، ولی واقعیت این است که فایل raw، همیشه بسیار بزرگ‌تر از تصویرِ مشابهی است که به‌صورتِ JPEG ذخیره شده. آیا این مسئله‌ی مهمی است؟ جواب این است که در پردازشِ تصویر در فتوشاپ خیلی هم مهم نیست. این روزها فتوشاپ خیلی راحت می‌تواند از پس یک فایلِ ۲۰ تا ۳۰ مگابایتی بر‌آید، و این روزها هارددرایو کامپیوتر به‌قدری بزرگ و ارزان شده که تمام کردنِ فضای ذخیره‌سازی آنقدرها کار ساده‌ای نیست. این حجم اضافی، بیشتر موقع گرفتنِ عکس است که مشکل‌ساز می‌شود. فایل‌های raw فضای بیشتری در کارت حافظه‌ی دوربین اشغال می‌کنند؛ یعنی این کارت نسبت به حالتی که با فرمتِ JPEG عکسبرداری کنید، عکس‌های کمتری در خود نگه می‌دارد. همچنین اگر عکاس ورزشی یا اکشن باشید و می‌خواهید در عرض یک ثانیه تا می‌توانید عکس‌ بگیرید، عکسبرداری با فرمت raw کارتان را کند می‌کند چون دوربین برای ذخیره‌ی این فایل‌های بزرگِ خام در کارت حافظه، زمانِ بیشتری لازم دارد. ولی برای بیشتر ما، کیفیت بالای تصویر و پتانسیل ویرایشیِ تصاویرِ خام، خیلی مهم‌تر از مسائلی مثل اندازه‌ی فایل است؛ پس حالا بیایید این دو تصویر را در Camera Raw باز کنیم و ببینیم چقدر با هم فرق دارند. در واقع، فتوشاپ به ما امکان می‌دهد که علاوه بر فایل‌های raw، بتوانیم فایل‌های JPEG و TIFF را هم در Camera Raw باز کرده و ویرایش کنیم؛ پس من هر دو تصویر را اول با کلیک روی تصویر سمت چپ و سپس گرفتن کلیدِ Shift روی کیبورد و در آخر کلیک روی تصویرِ سمت راست، باز می‌کنم. با این کار، هر دو تصویر را هم‌زمان با هم در Bridge انتخاب می‌کنم (هر دو تصویر هایلایت می‌شوند):

انتخابِ هر دو عکس همزمان باهم.

وقتی هر دو عکس را انتخاب کردم، با کلیک روی آیکون Open In Camera Raw در بالای صفحه، آن‌ها را در Camera Raw باز می‌کنم:

روی آیکونِ Open In Camera Raw کیلیک می‌کنیم.

با این کار، کادر Camera Raw باز می‌شود و نسخه‌ی خامِ تصویر، در مرکز صفحه در اندازه‌ی بزرگ نمایان می‌شود. در Camera Raw، فقط می‌توانیم یک تصویر را این‌طور ببینیم، البته بندانگشتیِ هر دو تصویر، در نوارِ سمت چپ نشان داده شده است. تصویرِ روشن شده (highlighted)، همان است که در حال حاضر فعال است:

کادر Camera Raw، نسخه‌ی خام تصویر را نشان می‌دهد.

روی تصویرِ بندانگشتیِ نسخه‌ی JPEG در سمت چپ کلیک می‌کنم و نسخه‌ی JPEG تصویر را در نمای مرکزی می‌بینیم. هر دو نسخه‌یraw و JPEG، خیلی شبیه به هم هستند. منظورم از «شبیه به هم» این است که هر دو overexposed هستند، یا بیش از حد نوردهی شده‌اند:

انتخاب ورژن JPEG با کلیک روی thumbnail یا بندانگشتیِ آن در سمتِ چپ.

در گوشه‌ی سمت راستِ کادر Camera Raw، هیستوگرام یا نموداری قرار دارد که طیفِ روشناییِ تصویر را نشان می‌دهد. این طیف روشنایی، از سیاهِ خالص در سمت چپ شروع می‌شود، و به تدریج به روشناییِ آن افزوده می‌شود تا به سفیدِ خالص در سمت راست می‌رسد. هر چه ارتفاع نمودار در نقطه‌ی خاصی بیشتر باشد، در تصویر اطلاعاتِ بیشتری در آن سطح از روشنایی داریم. در اینجا می‌بینید که نمودارِ فعلی به چه شکلی است؛ نمودارِ نسخه‌ی raw در سمتِ چپ و نمودارِ نسخه‌ی JPEG در سمت راست نشان داده شده است. این نمودارها، درست مثلِ خودِ تصاویر، تقریباً شبیه به هم هستند و همانطور که از تصاویرِ overexposed (نورخورده) انتظار می‌رود، بیشتر جزئیاتِ آن‌ها در بخش‌های روشن متمرکز است:

این نمودارها، فرقِ چندانی بین نسخه‌ی raw (در سمت چپ) و نسخه‌ی JPEG (در سمت راست) نشان نمی‌دهد.

از آنچه تا به‌حال گفتیم، توجیه اندازه‌ی بزرگ فایلِ خام سخت است، چون اصلاً بهتر از JPEG به‌نظر نمی‌رسد. ولی از اینجا به بعد وضعیت کمی عوض می‌شود. می‌خواهم دوباره با کلیک روی تصویر بندانگشتیِ نسخه‌ی خام در نوارِ سمت چپ، به تصویر خام برگردم:

کلیک روی بندانگشتیِ نسخه‌ی raw

حالا، در اینجا نمی‌خواهیم آموزش مفصلی درباره‌ی چگونگیِ پردازشِ تصاویر در Camera Raw بدهم، فقط می‌خواهم اجازه بدهم Camera Raw خودش درموردِ چگونگی بهبودِ تصویر، بهترین تصمیمی که می‌تواند را بگیرد. اگر به زیرِ نمودار در ستون سمت راستِ کادر نگاه کنید، می‌بینید که Camera Raw به‌طور پیش‌فرض، پنلِ Basic را باز می‌کند. در این پنل، کنترل‌هایی را می‌بینیم که برای تنظیمِ بالانسِ سفیدی، نوردهی (exposure)، کنتراست (تضاد) و اشباعِ رنگِ کلِّ تصویر لازم است. من به جای اینکه اسلایدرها را بکشم و در این کنترلگرها تغییراتی ایجاد کنم، می‌خواهم خیلی راحت با کلیک روی دکمه‌ی Auto یا خودکار که بالای اسلایدرِ Exposure قرار دارد، بگذارم خود Camera Raw تصویر را اصلاح کند. باز هم می‌گویم که من دارم روی نسخه‌ی خام تصویر کار می‌کنم:

روی دکمه‌ی Auto در پنلِ Basic کلیک می‌کنم.

در اینجا می‌بینید که Camera Raw چه تغییراتی ایجاد می‌کند. مهم‌ترین قسمتی که باید به آن توجه کرد، آسمان و قله‌های برفی است. چند لحظه پیش، این ناحیه رنگ و رو رفته بود و هیچ جذابیتی نداشت، ولی الان در نسخه‌ی خام، در مناطقِ روشن (highlights) جزئیاتِ زیادی را می‌بینیم. فایل‌های raw، دارای اطلاعات خیلی زیادی از تصویر هستند؛ جاهایی که اول به نظر می‌رسید کاملاً جارو شده‌اند، در واقع دارای جزئیات خیلی زیادی است که می‌توانیم آن را احیا کنیم:

حالا نسخه‌ی خام، با جزئیاتِ بیشتری که در مناطق روشن (highlights) وجود دارد، بهتر به نظر می-رسد.

البته الان سایه‌ها خیلی خیلی تیره هستند، ولی با توجه به هدفی که اینجا داشتیم، الان لازم نیست نگرانشان باشیم. حالا نوبت نسخه‌ی JPEG است. من روی تصویر بندانگشتیِ آن در نوار سمت چپ کلیک می‌کنم تا انتخاب شود؛ بعد درست مثل همان کاری که با فایل raw کردم، خیلی راحت در پنلِ Basics در سمت راست روی دکمه‌ی Auto کلیک می‌کنم تا Camera Raw خودش تصویر را برایم اصلاح کند. این بار، به نتیجه‌ی مطلوبی نمی‌رسیم و تفاوتِ بین raw و JPEG بیشتر مشخص می‌شود. مناطق روشن بهتر از حالت اولیه به نظر می‌رسد، ولی به خوبیِ نسخه‌ی خام نیست. دلیلش خیلی ساده است؛ چون فایلِ JPEG فاقد اطلاعات کافی درباره‌ی تصویر است. بیشترِ جزئیاتِ موجود در مناطقِ روشن (highlights)، در فرآیندِ تبدیل به JPEG از بین رفته‌اند، و وقتی این جزئیات از بین برود دیگر نمی‌شود آن را برگرداند:

نسخه‌ی JPEG، پس از کلیک روی دکمه‌ی Auto

بیایید حالا که تفاوتِ بین این دو نسخه معلوم شد، باز هم به نمودار نگاهی بیاندازیم. دقت کنید که نمودارِ نسخه‌ی raw در سمتِ چپ، بعد از ویرایش هم هنوز هم خوب و صاف است. این یعنی در این تصویر هنوز رنگسایه‌ی پیوسته داریم و رنگ‌ها و سطوح روشنایی در این طیف، به‌طورِ یک‌دست از تیره به روشن می‌رود. ولی نسخه‌ی JPEG، خیلی خوب به نظر نمی‌رسد. در نمودارِ سمت راست به الگوی «شانه‌ای» که در نقاط روشن مشخص است، دقت کنید. بین سطوح روشناییِ آن، فاصله‌هایی دیده می‌شود. این فاصله‌ها نشان می‌دهد که ما الان جزئیاتِ کمی در مناطق روشنِ تصویر داریم. به عبارتِ دیگر، وقتی تلاش کردیم که نسخه‌ی JPEG را کمی بهتر کنیم در اصل آن را خراب‌تر کرده‌ایم:

نمودارِ نسخه‌ی JPEG در سمت راست، فواصلی را نشان می‌دهد که خبر از حذف اطلاعات موجود در مناطق روشن تصویر می‌دهد.

با بزرگنماییِ آسمان در هر دو تصویر، این تفاوت را بهتر حس می‌کنیم. در اینجا نمای نزدیکِ آسمان را در نسخه‌ی خام، با جزئیاتِ فراوان و رنگسایه‌ی (tone) پیوسته و یک‌دست می‌بینید:

نسخه‌ی raw، خیلی خوب به نظر می‌رسد.

این تصویر را با نمای نزدیکِ همین منطقه در نسخه‌ی JPEG، مقایسه کنید. نه فقط نسخه‌ی JPEG بیش از حد نورخورده (یا overexposed) به نظر می‌رسد، بلکه همان‌طور که در نمودار آن دیدید در مناطق روشنِ تصویر، فاصله هایی وجود دارد. اگر از نزدیک به ابرها نگاه کنید، این مشکل را خیلی واضح می‌بینید. جزئیاتِ حذف شده در مناطقِ روشن باعثِ انتقال زشت و زمخت بینِ سطوحِ روشنایی شده که معمولاً به آن «پوستری شدن یا poterization» می‌گویند. اگر نوردهی یا exposure را تاریک‌تر کنم، حالتِ پوستری آن بیشتر به چشم می‌آید. هر کاری که با نسخه‌ی JPEG بکنم، در هر حال هرگز به خوبیِ نسخه‌ی خام نمی‌شود:

بهبود نوردهیِ نسخه‌ی JPEG، در مناطق روشن (highlights) مشکلاتی را ایجاد می‌کند.